Sergei Parajanov เป็นใครในวงการภาพยนตร์และศิลปะของโลก

“Everyone knows that I have three Motherlands.
I was born in Georgia, worked in Ukraine and I’m going to die in Armenia”
“Everything is beautiful if you look at everything through beauty.” ”

Sergei Parajanov อาจจะไม่เป็นที่รู้จักเท่ากับผู้กำกับภาพยนตร์ร่วมสมัยคนอื่นๆ เช่น Fellini, Tarkovsky, Antonioni หรือ Godard แต่ทุกคนเรียกเขาว่าเป็น genius, master, และ magician 

Sergei Parajanov ไม่เพียงแต่เป็นนักสร้างภาพยนตร์ที่มีเอกลักษณ์เฉพาะตัวเท่านั้น แต่ความเป็นศิลปินอย่างเต็มรูปแบบของเขา ทำให้ยังมีผลงานทางศิลปะทางด้าน assemblages และ collages ที่น่าสนใจเนื่องจากเป็นการผสมผสานวัสดุต่างชนิดและใช้สีสันที่วิจิตรตระการตา

ประวัติย่อ
Sergei Parajanov or Paradjanov (1924-1990) มีชื่อเขียนตามภาษาอาร์เมเนียนว่า Սարգիս Հովսեպի Պարաջանյան [Sargis Hovsepi Parajanyan] เกิดเมื่อวันที่ 9 มกราคม ค.ศ. 1924 นับว่าเป็นผู้กำกับภาพยนตร์ที่ยิ่งใหญ่ที่สุดคนหนึ่งของโลกในศตวรรษที่ 20 เขาเกิดที่กรุง Tbilisi ในจอร์เจียสมัยสหภาพโซเวียต ในปี 1942 เขาเปลี่ยนสถานที่เรียนจากสถาบัน Tbilisi Institute for Railway Engineering เพื่อไปเรียนดนตรีและไวโอลินที่ Tbilisi Conservatory of Music ก่อนจะเข้าเรียนที่ สถาบัน VGIK (State Institute of Cinematography) ซึ่งเป็นสถาบันเกี่ยวกับการสร้างภาพยนตร์ที่เก่าแก่และได้รับการยอมรับมากที่สุดในยุโรปสถาบันหนึ่ง ภายใต้การกำกับดูแลของ Igor Savchenko และ Alexander Dovzhenko

ผลงานส่วนใหญ่ของเขาสะท้อนให้เห็นถึงความหลากหลายของวัฒนธรรมและประเพณีของชนเผ่าต่างๆ ในแถบคอเคซัส งานชิ้นสำคัญชิ้นแรกของ Parajanov คือ ภาพยนตร์เรื่อง Shadow of the Forgotten Ancestors ปี 1964 ซึ่งสร้างชื่อเสียงให้แก่ Parajanov อย่างมากด้วยการใช้สีสันที่บรรเจิดและเครื่องแต่งกายพื้นเมืองที่งดงามแปลกตา ภาพยนตร์ของเขามักจะมีการจัดฉากที่ใช้หลักการของภาพเขียนหรือการถ่ายรูปมากกว่าการดำเนินเรื่องของภาพยนตร์ทั่วๆ ไป คล้ายกับการเอกภาพเขียนมาเรียงต่อกันเพื่อสื่ออารมณ์ และแทบไม่มีมีบทสนทนา ภาพยนตร์เรื่องนี้ได้รับการเปรียบเทียบเท่ากับ Battleship Potemkin ของ Sergei Eisenstein ที่คอหนังบ้านเราคงเคยได้ยินหรือได้ชมมาบ้างแล้ว อย่างไรก็ตาม ภาพยนตร์ของ Parajanov ไม่ได้เป็นไปตามมาตรฐานการสร้างภาพยนตร์ที่รัฐบาลโซเวียตในสมัยนั้นตีกรอบไว้ว่า ภาพยนตร์ก็เช่นเดียวกับศิลปะแขนงอื่นๆ จำเป็นต้องสะท้อนถึง Socilaist Realism เท่านั้น ชื่อ Parajanov จึงถูกใส่ไว้ในรายชื่อของบุคคลต้องห้ามและถูกจับตามองเป็นเวลาถึง 15 ปี

ภาพยนตร์ที่สำคัญที่สุดของเขาคือ The Colour of Pomegranates (1969) ชื่อเดิมคือ Sayat Nova เป็นการเล่าถึงชีวิตและอารมณ์ศิลปินของกวีชาวอาร์เมเนียนชื่อ Sayat Nova ทำให้เขาถูกจับกุมตัวในปี 1973 และถูกส่งตัวไปยังค่ายกักกัน Dnepropetrovsk เป็นเวลาถึง 5 ปี 

ศิลปินสำคัญทั่วโลกโดยเฉพาะอย่างยิ่งศิลปินกลุ่ม Surrealist ของฝรั่งเศส นำโดยกวีและนักเขียนชาวฝรั่งเศสชื่อ Louis Aragon พากันประท้วงการจับกุมดังกล่าวและส่งหนังสือถึงรัฐบาลโซเวียต แต่รัฐบาลโซเวียตปล่อยตัวเขาเมื่อพ้นการถูกกักกันในค่าย 4 ปีไปแล้วเท่านั้น และห้ามยุ่งเกี่ยวกับการสร้างภาพยนตร์อีก Parajanov จึงหันมาให้ความสนใจศิลปะรูปแบบอื่นทั้ง collages และ drawings ซึ่งเขาได้เริ่มมีผลงานตั้งแต่สมัยที่ถูกกักตัวในค่ายกักกัน อย่างไรก็ดี ในระหว่างที่อยู่ที่ Tbilisi เขาได้รับการอนุญาตให้สร้างภาพยนตร์ได้ จึงมีผลงานภาพยนตร์เรื่อง The Legend of Suram Fortress (1984) Ashik Kerib (1988)

เกร็ดเล็กๆ น้อยเกี่ยวกับ Parajanov
ทั้งอาร์เมเนียและยูเครนใช้รูปของเขาเป็นไปรษณียากรในปี 1999

• เมื่อเขาอายุครบ 75 ปี ในปี ค.ศ. 1999 UNESCO ประกาศให้เป็นปีของ Sergei Parajanov
• หนึ่งในหลายรางวัลที่เขาเคยได้รับ คือ รางวัลจาก British Academy Award สำหรับภาพยนตร์เรื่อง “Shadows of Forgotten Ancestors” และรางวัลจาก European Academy Award สำหรับภาพยนตร์เรื่อง “Ashik Kerib”
• ผู้กำกับภาพยนตร์ร่วมสมัยอาทิ Michelangelo Antonioni ของอิตาลี กล่าวถึง Parajanov และผลงานเรื่อง The Colour of Pomegranate ว่า งดงามอย่างสมบูรณ์แบบ ส่วน Federico Fellini กล่าวว่า โลกได้สูญเสีย”นักมายากล“ ที่ยิ่งใหญ่ของโลก
• อาร์เมเนียสดุดีด้วยการสร้างพิพิธภัณฑ์แก่เขาตั้งแต่ปี 1988 ซึ่งมีบุคคลสำคัญของโลกไปชมผลงานของเขา รวมทั้งประธานาธิบดี Vladimir Putin ของรัสเซีย ซึ่งกล่าวว่า รู้จักคุ้นเคยผลงานและประวัติของ the great son of Armenian people “Sergei Parajanov” เป็นอย่างดี นอกจากนั้น พิพิธภัณฑ์แห่งนี้ยังเป็นสถานเลี้ยงรับรองประธานาธิบดีทั้ง 6 ผู้ลงนามใน the Collective Security Treaty ซึ่งรวม Russia, Belarus, Kazakhstan, Tajikistan, Kyrgyzstan และ Armenia ในปี 2001

รายชื่อภาพยนตร์ที่สร้างและกำกับโดย Parajanov

• Parajanov: The Last Spring (1992) (segment “The Confession”)
• Ashugi Qaribi (1988) … aka Ashik Kerib (1988) (Soviet Union: Russian title)
• Arabeskebi Pirosmanis temaze (1985) … aka Arabesques on the Pirosmani Theme (1985)
• Ambavi Suramis tsikhitsa (1984) … aka Legend of the Suram Fortress, The (1984)
• Sayat Nova (1968) … aka The Colour of Pomegranates (1968)
• Hakob Hovnatanyan (1967)
• Tini zabutykh predkiv (1964) … aka Shadows of Forgotten Ancestors (1967) (USA)
• Tsvetok na kamne (1962) … aka Flower on the Stone (1962)
• Ukrainskaya rapsodiya (1961) … aka Ukrainian Rhapsody (1961)
• Pervyj paren (1959) … aka First Lad, The (1959)
• Dumka (1957)
• Natalya Ushvij (1957)
• Zolotye ruki (1957) … aka Golden Hands (1957)
• Andriyesh (1954)
• Moldovskaya skazka (1951) 

โน้ตจากผู้เขียน
ผู้เขียนเองได้มีโอกาสไปเยี่ยมชม Parajanov Museum ที่กรุงเยเรวาน ประเทศอาร์เมเนีย เมื่อปี 2005 โดยก่อนหน้านั้นก็ยอมรับว่า ไม่เคยได้ยินชื่อของ Parajanov มาก่อนเลย แม้ว่าผู้เขียนจะมีความสนใจในภาพยนตร์อยู่บ้าง แต่ก็เป็นกลุ่ม nouvelle vague ของฝรั่งเศส และอิตาลี ซึ่งผู้เขียนจะคุ้นเคยกับผลงานของผู้กำกับภาพยนตร์เช่น Fellini, Visconti หรือ Passolini มากกว่า 

การได้ไปเห็นผลงานของ Parajanov ที่แสดงในพิพิธภัณฑ์ดังกล่าว เป็นเสมือนการเปิดประตูไปสู่การค้นพบโลกศิลปะอีกแบบหนึ่ง ทำให้เข้าใจว่า ความงดงามสามารถสร้างสรรได้ด้วยจิตนาการของมนุษย์จากสิ่งที่หลายคนอาจมองว่าไม่มีความงามหรือเป็นเพียงเศษขยะเท่านั้น ตามปรัชญาว่าด้วย “ความงาม” อย่างที่ Parajanov ว่าไว้ข้างต้น “Everything is beautiful if you look at everything through beauty.” 

คงจะไม่ใช่เป็นการง่ายที่จะหาตัวอย่างภาพยนตร์ที่สร้างโดย Parajanov ในเอเชีย ผู้เขียนเองซื้อวีดีโอในราคาที่ค่อนข้างแพงจาก Parajanov Museum ซึ่งก็ไม่ได้มีไว้จำหน่ายทุกเรื่อง แต่การจะเข้าใจศิลปะของ Parajanov คงจะต้องดูผลงานของเขาด้วยตนเองเท่านั้น

cr: สถานทูตไทยในรัสเซีย